Ô nhiễm môi trường biển là gì? Nguyên nhân & biện pháp khắc phục

Biển có vai trò vô cùng quan trọng đến sự phát triển kinh tế cũng như đời sống của con người, nhất là ở Việt Nam khi có đến 28/63 tỉnh, thành phố giáp biển. Tuy nhiên, hiện nay tình trạng ô nhiễm môi trường biển đang diễn ra theo chiều hướng tiêu cực hơn, gây những hậu quả nghiêm trọng, đây là thách thức cho Việt Nam trong phát triển kinh tế biển bền vững. Vậy ô nhiễm môi trường biển là gì? Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này và biện pháp khắc phục ra sao? Việt Nam có thể học hỏi được những gì từ các nước trên thế giới trong giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường biển. Hãy cùng bài viết sau để tìm hiểu thêm các vấn đề này.

Ô nhiễm môi trường biển là gì?

Ô nhiễm môi trường biển là hiện tượng nước biển bị tác động bởi các nguyên nhân khác nhau làm thay đổi tính chất. Từ đó, gây nên những ảnh hưởng tiêu cực đến các chỉ số sinh hóa của nước biển. Bên cạnh đó, nó cũng gây hại tới sức khỏe của con người cũng như các sinh vật sống trên biển. Khi tình trạng ô nhiễm môi trường biển diễn ra liên tục và có xu hướng gia tăng mức độ ô nhiễm thì có thể gây hủy hoại đến môi trường sống của các loài sinh vật, dẫn đến nguy cơ tuyệt chủng.

Ô nhiễm môi trường biển là gì?

Lịch sử hình thành khái niệm ô nhiễm môi trường biển

- Mặc dù ô nhiễm môi trường biển đã diễn ra từ lâu nhưng trong các luật quốc tế quan trọng đã không được ban hành để chống lại sự ô nhiễm đó cho đến thế kỷ XX.

- Bắt đầu từ những năm 1950, vấn đề ô nhiễm biển mới là một mối quan tâm trong một số Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển.

- Sau cuộc tranh cãi về Biển Địa Trung Hải cuối những năm 1950, đầu những năm 1960 cùng các vụ tai nạn tàu chở dầu Torrey (năm 1967) và vụ tràn dầu ở Santa Barbara (năm 1969), vấn đề ô nhiễm biển đã trở thành tiêu đề quốc tế được quan tâm, chú trọng.

- Trong Hội nghị Liên hợp quốc về Môi trường Con người năm 1972, ô nhiễm biển là một trong những lĩnh vực chính được đưa ra thảo luận. Đồng thời, cùng năm đó, Công ước về ngăn ngừa ô nhiễm biển do đổ chất thải và các vật chất khác đã được ký kết.

Thực trạng ô nhiễm môi trường biển

1. Thực trạng ô nhiễm môi trường biển ở Việt Nam

• Cuối năm 2019, Việt Nam đứng thứ 17 trên thế giới về việc xả chất thải rắn ra biển
• Hiện Việt Nam đang là nước đứng thứ 4 trên thế giới về ô nhiễm rác thải biển, nhất là vấn đề rác thải nhựa.
• Tại một số khu vực ven bờ cùng cửa sông đã xảy ra tình trạng ô nhiễm dầu và chắt hữu cơ có mối liên quan đến chất thải sinh hoạt. Một số khu vực rừng ngập mặn cũng có hiện tượng ngập túi rác thải nilon. Theo thống kê ước tính, lượng chất thải rắn sinh hoạt trong tổng 28 tỉnh ven biển nước ta rơi vào khoảng 14,03 triệu tấn/năm (khoảng 38,500 tấn/ngày)

2. Thực trạng ô nhiễm môi trường biển trên thế giới

• Theo ước tính có đến 80% các nguồn ô nhiễm biển xuất phát từ đất liền, tiêu biểu như chất thải từ các hoạt động công - nông nghiệp, sinh hoạt góp phần bóp nghẹt đại dương. Dẫn đấn một số khu vực biển không còn duy trì được sự sống vì có lượng oxy thấp hoặc bằng không. Hiện nay đã có khoảng 500 khu vực chết như thế này trên thế giới.
• Bên cạnh đó, quá trình đô thị hóa nhanh chóng vùng ven biển của thế giới, nhiều nơi xuất hiện các siêu đô thị ven biển đã đưa ra vấn đề nan giải về xử lý chất thải và nước thải đô thị. Tính đến năm 2012 đã có 13 trong số 20 siêu đô thị của thế giới nằm dọc theo bờ biển. Vì vậy, việc giảm thiểu chất thải hiệu quả, tái chế và quản lý chất thải cùng nước thải là vấn đề phải được chú trọng quan tâm để giúp cải thiện ô nhiễm môi trường biển.

??? Môi trường kiềm là gì? Cách tạo môi trường kiềm cho cơ thể

Con đường gây ô nhiễm môi trường biển

1. Nguồn xả trực tiếp

• Các chất ô nhiễm từ hệ thống thoát nước đô thị xâm nhập trực tiếp vào sông và đổ ra biển
• Việc khai thác trong đất liền để lấy đồng, vàng cũng là một nguồn ô nhiễm. Từ việc ô nhiễm đất, sau đó chảy ra sông và đổ về biển.

2. Dòng chảy mặt

• Dòng chảy mặt do trồng trọt hay dòng chảy đô thị, dòng chảy từ các hoạt động xây dựng đường xá, công trình nhà cửa, bến cảng, kênh có thể mang theo đất cùng các hạt chứa đầy cacbon, nitơ, phốtpho và khoáng chất. Nước giàu các chất dinh dưỡng này có thể khiến cho tảo thịt và thực vật phù du phát triển mạnh ở vùng ven biển, tạo ra tình trạng thiếu hụt oxy với các sinh vật khác.

3. Ô nhiễm từ tàu

• Tàu có thể gây ô nhiễm nguồn nước và địa dương với nhiều cách khác nhau như thải chất thải bất hợp pháp, tạo ra ô nhiễm tiếng ồn làm xáo trộn động vật hoang dã,… Đặc biệt là sự cố tràn dầu từ các con tàu chở dầu – đây có lẽ một trong những nguyên nhân gây ra ô nhiễm môi trường biển nhiều nhất.

4. Ô nhiễm không khí

• Theo gió thổi, bụi và mảnh vụn, bao gồm cả túi nhựa từ các bãi rác và các khu vực khác được đưa ra biển.
• Biến đổi khí hậu với mức độ gia tăng của cacbon điôxit đang làm axit hóa các đại dương, dẫn đến sự thay đổi các hệ sinh thái dưới nước và ảnh hưởng đến sinh kế của người dân phụ thuộc vào chúng.

5. Khai thác biển sâu

• Khai thác biển sâu là quá trình lấy lại các khoáng sản tương đối mới diễn ra dưới đáy đại dương. Đây tuy là lĩnh vực tương đối mới nhưng cũng gây ảnh hưởng đến môi trường biển. Việc khai thác, lại bỏ các phần của đáy biển dẫn đến sự xáo trộn lớp sinh vật đáy, làm tăng độ tính của cột nước và các luồng trầm tích từ chất thải quặng đuôi. Nhất là khi các đám mây được hình thành từ các chất thải trong quá trình khai thác sẽ đổ trở lại đại dương, tạo ra một đám mây hạt trôi nổi trong nước, gây vẩn đục nước, làm tắc nghẽn các thiết bị lọc ăn mà sinh vật đáy sử dụng.

Nguyên nhân ô nhiễm môi trường biển

1. Do tự nhiên

• Do sự phun trào của nham thạch dưới lòng biển từ các núi lửa dưới lòng biển vẫn còn hoạt động gây ra hiện tượng chết hàng loạt các loại sinh vật, dẫn đến nguồn nước thay đổi theo hướng tiêu cực hơn.
• Việc bào mòn, sạt lở núi đồi, thiên tai, lũ lụt cũng gây ảnh hưởng đến môi trường.
• Triều cường dâng cao và bất thường gây sự mất kiểm soát cùng ô nhiễm các dòng sông, khu vực ven biển.
• Nhiều chất muối khoáng với nồng độ quá cao bị hòa tan, trong đó có một số chất gây ung thư như Asen hay các nguyên tố kim loại nặng,…

2. Do con người

• Việc sử dụng các chất nổ hay dùng điện, chất độc trong đánh bắt thủy hải sản của con người khiến các loại sinh vật chết hàng loạt, lâu dài và nghiêm trọng có thể dẫn đến việc một số loại bị tuyệt chủng. Ngoài ra, việc khai thác này cũng rất khó để kiểm soát nên các xác thủy hải sản còn sót lại trên biển sẽ bị phân hủy gây ra tình trạng ô nhiễm nước biển.
• Ở các vùng nước lợ, rừng ngập mặn ven biển cùng các rạn san hô chưa được bảo tồn tốt dẫn đến việc mất cân bằng hệ sinh thái dưới biển và làm mất đi môi trường sống của một số loài lưỡng cư.
• Chất thải sinh hoạt, nước thải trong hoạt động công – nông nghiệp,.. từ các khu đô thị hay các nhà máy sản xuất công nghiệp chưa được xử lý đổ ra sông và theo dòng chảy ra biển gây ô nhiễm nặng nề.
• Việc vứt rác bừa bãi, thiếu văn hóa từ hoạt động du lịch cũng góp phần không nhỏ cho tình trạng ô nhiễm môi trường biển.
• Việc khai thác dầu cùng là một trong những nguyên nhân làm nước biển bị ô nhiễm nhát là các sự cố tràn dầu.
• Hằng năm, các chất thải rắn đổ ra biển trên thế giới ước tính vào khoảng 50 triệu tấn, gồm đất, cát, rác thải cùng phế liệu xây dựng và chất phóng xạ. Trong đó, một số sẽ lắng lại vùng biển ven bờ, một số khác bị phân hủy và lan ra các vùng nước biển.

♻️♻️♻️ Nước cứng là gì? Cách làm mềm nước cứng tạm thời, toàn phần & vĩnh cửu

Hậu quả ô nhiễm biển và đại dương

• Làm suy thoái sự đa dạng của các hệ sinh thái biển bao gồm cả động thực vật, tiêu biểu như hệ sinh thái san hô
• Phá hoại và gây nên sự tuyệt chủng của một số loài đặc chủng hay bao gồm cả loại không đặc chủng, các hải sản gần bờ, tảo, vi sinh vật
• Gây mất mỹ quan, mất an toàn, khiến doanh thu ngành du lịch bị thiệt hại
• Làm hỏng hóc vật tư, các trang thiết bị máy móc, thiết bị phục vụ trong khai thác tài nguyên biển và vận chuyển hàng hải
• Gây ảnh hưởng lớn, kìm hãm thực lực của nền kinh tế biển
• Thách thức đến sự phát triển bền vững của nền kinh tế biển: ô nhiễm môi trường biển đã ảnh hưởng sâu sắc đến hệ sinh thái biển, từ đó có tác động tiêu cực đến sinh kế của những người dân cũng như nền kinh tế vùng biển.

Ô nhiễm môi trường biển gây mất mỹ quan, ảnh hưởng đến hoạt động du lịch biển

Biện pháp khắc phục ô nhiễm môi trường biển

1. Quản lý các hoạt động khai thác trên biển

Kiểm soát ô nhiễm môi trường biển vừa là thách thức vừa là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ môi trường biển. Các hoạt động bao gồm: thanh kiểm tra, tuần tra, kiểm soát các phương tiện đánh bắt và khai thác tài nguyên trên biển.

• Nghiêm cấm người dân sử dụng các chất kích nổ, điện để săn bắt nhằm giảm nguy cơ tuyệt chủng của sinh vật biển.
• Có các quy định xử phạt rõ ràng mang tính răn đe đối với những trường hợp cố tình vi phạm
• Cần quy hoạch các hoạt động đánh bắt thủy hải sản theo khu vực, theo cụm và tụ điểm công nghiệp,… để tránh tình trạng khai thác tràn lan, khó quản lý, gây cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên.

2. Xử lý khí thải, rác thải từ các hoạt động công nghiệp

• Cần có chế tài với các công ty, đơn vị sản xuất công nghiệp buộc họ phải có hệ thống xử lý các chất thải, nước thải đạt chuẩn trước và sau khi phát thải ra môi trường, đảm bảo không gây ra ô nhiễm.

3. Áp dụng các phương pháp sinh học

• Sử dụng các nguyên liệu có khả năng thải độc, khử khuẩn có nguồn gốc hữu cơ từ thiên nhiên, không gây hại môi trường như vôi, than hoạt tính,…
• Phát động các dự án dọn dẹp và vệ sinh môi trường theo định kỳ, chú trọng vào hoạt động giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho thế hệ trẻ ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

Thực hiện các hoạt động định kỳ dọn rác thải trên các bãi biển

4. Phát triển nền kinh tế xanh

• Phát triển kinh tế xanh là khái niệm mới nổi nhằm khuyến khích việc quản lý tốt hơn các ngườn tài nguyên đại dương hoặc màu xanh của chúng ta trong đối phó với thực trạng ô nhiễm môi trường biển hiện nay. Nền kinh tế xanh không chỉ mang lại cơ hội về thị trường mà còn góp phần vào việc bảo vệ và phát triển các nguồn tài nguyên xanh vô hình khác hơn, giúp các quốc gia dễ bị tổn thương giảm thiểu những tác động thường xuyên của biến đổi khí hậu.

✡️✡️✡️ EDTA là gì? Ứng dụng của EDTA trong mỹ phẩm, thủy sản ra sao

Hình ảnh về ô nhiễm môi trường biển

Rác thải nhựa tràn ngập dọc các bờ biển

Trên biển trôi nổi các rác thải hữu cơ

Rác thải nhựa đang dần "bức tử" các khu rừng ngập mặn

Các sự cố tràn dầu trên biển gây ảnh hưởng không nhỏ đến các loài động vật biển

Động vật biển sống chung với rác thải

Ô nhiễm môi trường biển đang là thách thức cho nền kinh tế biển của Việt Nam

- Một trong những thách thức trong triển khai chiến lược phát triển bền vững của nền kinh tế biển hiện nay của Việt Nam là thực trạng ô nhiễm rác thải trên các vùng biển. Vấn đề này ảnh hưởng đế hệ sinh thái biển, các nguồn lợi hải sản từ đó tác động đến sinh kế của hàng triệu ngư dân Việt Nam.

- Môi trường biển đang biến đổi theo chiều hướng xấu và ngày càng có nhiều chất thải chưa được xử lý từ các lưu vực sông và vùng ven biển đổ ra biển. Trong khi đó, biển Việt Nam lại có các dòng hải lưu thay đổi theo mua và là khu vực có lưu lượng tàu bè tấp nập bậc nhất thế giới nên vùng biển Việt Nam thường xuyên bị rác thải, ô nhiễm,…

- Tình trạng nhiễm dầu, các chất hữu cơ liên quan đến chất thải sinh hoạt ở một số khu vực ven bờ biển, cửa sông cũng đang là vấn đề cần chú trọng, quan tâm. Tại những khu vực rừng ngập mặn cũng diễn ra tình trạng ngập túi rác thải nilon, gây sức ép lớn lên môi trường, hệ sinh thái cùng tài nguyên biển.

- Theo thống kê, diện tích rừng ngập mặn mất khoảng 15,000ha/năm, khoảng 80% rạn san hô trong vùng biển Việt Nam nằm trong tình trạng rủi ro với 50% ở mức cao, các thảm cỏ biển và các hệ sinh thái biển, ven biển khác cũng xảy ra tình trạng tương tự. Nguồn lợi về hải sản đang có xu hướng giảm dần về cả trữ lượng, sản lượng cũng như kích thước cá đánh bắt, năng suất tôm nuôi quảng canh trong rừng ngập mặn cũng giảm mạnh. Việc khai thác dầu khí trên vùng biển cũng thải ra một số lượng lớn các chất thải rắn, đặc biệt trong số đó có những chất thải rắn nguy hải chưa có bãi chứa và nơi xử lý thích hợp. Đây là những vấn đề cần quan tâm, giải quyết, để nền kinh tế biển có thể phát triển bền vững.

Kinh nghiệm mà Việt Nam có thể học hỏi từ các quốc gia trên thế giới

1. Hoàn thiện luật pháp về bảo vệ biển

Tại nhiều quốc gia trên thế giới đang có sự xây dựng và hoàn thiện các hệ thống cùng công cụ pháp lý về vấn đề khai thác hợp lý nguồn tài nguyên biển đồng thời bảo vệ môi trường biển và góp phần thúc đẩy phát triển bền vững nền kinh tế biển.

- Australia

• Ban hành ra Luật Bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ môi trường biển và áp dụng toàn diện trên vùng biển của mình.
• Sau khi đã hành pháp chính sách biển quốc gia, Australia đã đưa ra hàng loạt các điều chỉnh liên quan đến cơ cấu tổ chức như cho ra đời một Ủy Ban Bộ Trưởng Biển quốc gia, nhóm cố vấn Biển Quốc gia, Văn Phòng Biển quốc gia, các ban chỉ đạ quy hoạch biển.
• Việc xây dựng và hoàn thiện, ban hành các bộ luật văn bản luật về biển đã ạo cơ sở pháp lý đáng tin cậy, cùng đội ngũ giám sát, đưa phương hướng giúp việc quản lý, xử lý và khai thác tài nguyên biển hợp lý, bảo vệ môi trường biển một cách nhất quán.

- Nhật Bản

• Nhật Bản đã thành lập cơ quan thông tin chuyên về chính sách biển tổng hợp đúng đầu bởi Thủ tướng sau khi ban hàng bộ luật cơ bản về biển năm 2007, nhằm thúc đẩy các biện pháp cùng lợi ích về biển một cách tập trung và tổng hợp lại chặt chẽ.
• Các hoạt động quản lý tổng hợp bờ biển và thềm lục địa cũng được áp dụng phổ biến. Bên cạnh đó, nhiều chương trình hành động thiết thực nhằm mục đích khắc phục tình trạng ô nhiễm, sự suy thoái môi trường biển nghiêm trọng tạo các tụ điểm, khu vực, nơi bị ô nhiễm hoặc suy thoái cũng được tích cực triển khai.

2. Thống nhất quản lý thông tin dữ liệu biển

Việc quản lý các nguồn lợi biển dựa trên cơ sở cộng đồng hóa đã được áp dụng phổ biến trên nhiều quốc gia giúp tiết kiệm mục đích duy trì, quản lý được nguồn lợi thủy hải sản hiệu quả, bảo vệ đa dạng sinh thái biển và đáp ứng các mục đích bảo tồn khác. Điều tra cơ bản biển làm tăng tính chủ động, thúc đẩy sự tham gia tính cực của cộng đồng cùng nhà nước chia sẻ, gánh vác tránh nhiệm trong quản lý và bảo tồn hiệu quả các nguồn lợi từ biển.

- Tại Australia

• Australia đã có rất nhiều nổ lực để tăng cường khả năng tiếp cận, truy cập thông tin cùng các dữ liệu về biển như vận hành khối hệ thống Blue Page 2000.
• Australia cũng chú trọng đến việc xây dựng dữ liệu bản đồ, mở đường cho các chính sách hoạch định thông qua ứng dụng của kỹ thuật WebGIS. Đồng thời, cũng đẩy mạnh tuyên truyền và nâng cao nhận thức của cộng đồng về chính sách và pháp luật liên quan đến khai thác, sử dụng bền vững các nguồn tài nguyên, bảo vệ môi trường biển.

- Tại Mỹ

• Cục Khí tượng Hải dương của Mỹ cùng một số cơ quan khác đã áp dụng hệ thống danh ba biển đa mục đích với nhiều ứng dụng về GIS trong hiển thị các thông tin về biển. Bên cạnh đó, Mỹ còn xây dựng nên hệ thống mang tên Liên Lạc và Quản lý Dữ liệu giúp quản lý thống nhất các thông tin dữ liệu biển được thu thập từ các cơ quan liên quan.
• Quốc gia này cũng chú trọng việc đào tạo và giáo dục để nâng cao hiểu biết, cải thiện tri thức về khoa học và môi trường, tăng cường các dự án xã hội, đánh giá và cải tiến chính sách liên tục.

- Tại Nhật Bản

• Nhật Bản liên tục phổ biến và tuyên truyền phổ cập sâu rộng thông tin liên quan đến Luật Biển, thực hiện phổ cập hóa thông qua hoạt động du lịch và vui chơi trên biển để làm tăng mối quan tâm cùng nâng cao hiểu biết về biển cho toàn dân.
• Ngoài ra, Nhật Bản cũng không ngừng thúc đẩy hợp tác song phương và đa phương quốc tế về các vấn đề trên biển, các lĩnh vực liên quan như thúc đẩy sự phát triển khoa học kỹ thuật biển, các hoạt động điều tra, cứu nạn trên biển, phòng tránh các thảm họa và kiểm soát chặt chẽ tội phạm trên biển, phối hợp đào tạo các nguồn nhân lực tay nghề cao giúp phục vụ cho các lĩnh vực kinh tế biển.

Trên đây là những thông tin liên quan đến vấn đề ô nhiễm môi trường biển mà VietChem đã tổng hợp. Bảo vệ môi trường biển không chỉ là vấn đề của chính phủ, Nhà nước mà còn là trách nhiệm của mỗi chúng ta. Mỗi người cần nâng cao ý thức, chung tay trong bảo vệ môi trường biển nói riêng và môi trường nói chung.